Үлгі: Мен кеше қатты шаршадым, сол үшін ерте ұйықтап қалдым. Мен кеше қатты шарша+п, ерте ұйықтап қалдым.

1. Кіші ұлым сурет салғанды қатты жақсы көреді, сол себепті қаладағы ең жақсы сурет үйірмесіне қатыстыруды жөн көрдім.
   
   
2. Камила 10 жылдан бері Түркияда тұрды, сол себепті ана тілін ұмытыңқырап қалыпты.
   
   
3. Қазргі уақытта бір тіл білу жеткіліксіз болу, сол себепті барлық адам шамалары келгенше қосымша бір тілді үйренуге тырысады.
   
   
4. Саматтың көп уақыты жұмысына кетеді, сол үшін демалыс күнін тек отбасына, балаларына арнайды.
   
   
5. Ағамның айналасындағы адамдар спортпен айналысады, сол үшін ағам да спортпен үзбей айналысып жүр.
   
   

Достарыммен бір айда 10 кітап оқып бітірімен деп бәстестім, сол себепті тұрмай кітап оқып жүрмін.

Үлгі: Ұшақ рейсі кешіктірілу, Астанадағы конференцияға үлгере алмай қалдым. Ұшақ рейсі кешіктіріл+гендіктен, Астанадағы конференцияға үлгере алмай қалдым.

1. Айдын үйде жалғыз бала болу, басқа балалармен бөлісуді білмейді.
   
   
2. Әжелерім ауылда тұру, балаларымды жылда ауылға 1 айға жіберіп тұрамын.
   
   
3. Күні бойы компьютердің алдында отыру, белім ауыра бастады.
   
   
4. Күн бұлттану, сыртқа шықпай, үйде отырамыз деп келістік.
   
   
5. Екі қабатты үйді бір өзіме жинау қиын болу, үй тазалайтын мамандарды шақыратын болдым.
   
   

6.Алматы қаласының тұрғындары көлік кептелісінен шаршау, велосипед, мопед, самокат сияқты көліктермен жүруді таңдайды.

Үлгі: Сен үндемеу, мен оған өзім айттым.
Сен үндеме+геннен кейін/үндеме+ген соң, мен оған өзім айттым.

1. Оның уақыты болмау, мен оған өзім хабарласып тұрамын.
   
   
2. Үйде тамақ таусылу, базарға шығып, азық-түлік сатып алдық.
   
   
3. Қызымыз бір айдан кейін тұрмысқа шығатынын айту, үйге жөндеу жұмыстарын бастап кеттік.
   
   
4. Дарханның тәрбиелі, адажігіт екенін білу, сені онымен жіберіп тұрмын.
   
   
5. Осы айда тым көп ақша жұмсап қою, теледидар мен тоңазытқышты келесі айда алатын болдық.
   
   
6. Бірнеше жылдардан бері Apple брендінің құрылғыларын қолдану, басқа брендтің құрылғыларын онша түсінбеймін.
   
   

Үлгі: Тізем ауырады, сол үшін ұзақ жаяу жүре алмаймын.

1. Тізем ауыр+ып, ұзақ жаяу жүре алмаймын.
   
   
2. Тізем ауыр+ғандықтан/ауыр+атындықтан ұзақ жаяу жүре алмаймын.
   
   
3. Тізем ауыр+ғаннан кейін/ауыр+ған соң, ұзақ жаяу жүре алмаймын.
   
   

1. Қонақтар уақытында келмейді, сол себепті қазақтың кез келген үлкен тойы 1-2 сағатқа кешігіп басталады.
   
   
2. Бүгінгі таңда барлық адам фаст-фудпен тамақтанады, сол үшін асқазан, бауыр ауруларына шалдығу қалыпты жағдайға айналды.
   
   
3. Балаларым құмға аунап ойнайды, сол себепті күнде киімдерін жуамын.
   
   

Гаджеттердің балаға тигізетін зияны мен пайдасы

(мәтін 217 сөзден тұрады)


Гаджеттің ата-ананың балаға көңіл бөлуге уақыты жоқ кезде құтқаратын көмекшісіне айналғаны ешкімге құпия емес. 4-5 жастағы балалар гаджеттің қыр-сырын ата-анасынан да жақсы меңгеріп алған. Өкініштісі, кейбір ата-аналар гаджеттің балаға зиянды жақтарына назар аудара бермейді.

Гаджеттердің балаларға тигізетін зиянын айтатын болсақ:

• балалар мен жасөспірімдердің жалғыздықты көбірек сезініп, өздеріне деген сенімдері азайып, тұйық мінезді болып өсуі;
  
  
• артық салмақ, көздің дұрыс көрмеуі, остеохондроз, т.б. ауру түрлерінің пайда болуы;
  
  
• лентаны қарап отырған бала басқалардың «жақсырақ» өмірін көріп, өз өміріне риза болмау, өзін "кем санау" сияқты психологиялық проблемалардың туындауы;
  
  
• кибербуллинг, онлайн-алаяқтық, «Суицид топтары».
  
  

Гаджетке тәуелділік мәселесінен жеңу үшін ата-ана дер кезінде шара қолдану арқылы құтыла алады. Ол үшін бала миындағы дофаминнің әсерін төмендету қажет. Қызыққа батып отырған баланы гаджеттен ажырату мақсатында баланың жанына отырып, ойын қалай болып жатыр, қандай кейіпкер, ол не істей алады деген сұрақтарды қойып, көңілін бөлу керек.

Баланы виртуалды әлемнен ақырын, сабырмен шығарғандықтан, дофамин деңгейі төмендей бастайды. Баламен сөйлесе бастаған кезде тамақ ішу, жуыну немесе сабақтарын қарау керектігін ақырын есіне салу қажет. Осы өмірге «қайтып келудің» «жұмсақ» әдісі қолданылғандықтан сіздің өтінішіңізге құлақ салып, көңіл бөлгеніңізге қуанып, гаджетті өз еркімен өшіретін болады. Баладан гаджетті алып қою, қолдануына мүлдем тыйым салу арқылы гаджеттен қорғаймын деп ойласаңыз қателесесіз.

Жақсы ата-ана болудың басты құпиясы: бүкіл назарыңызды балаға аударып, гаджетсіз, күніне ең азы 5-10 минут уақыт бөлу! Яғни, баламен бірге сапалы уақыт өткізу.

Қажетті сөздер: тұйық мінезді, шара қоладнып, мүлдем бас тартудан, құлақ салып, өз еркімен, қыр-сырын,

1. Менің інімнің телефонның ________ меңгеріп алғаны соншалық, мен білмейтін нәрселерді біледі.
   
   
2. Әкеміз қатал, көп сөйлемейтін кісі болғандықтан, қарындасым да әкеме ұқсап, ________ болып өсіп келеді.
   
   
3. Әлеуметтік желілерден бас тарту челленджінен кейін, Азамат ________ әлеуметтік желілерге көп кірмей, уақытын кітап оқумен өткізіп жүр.
   
   
4. Гаджеттерден ________ қарсымын, себебі ол өміріміздің бір бөлігіне айналды. Бастысы, шамадан тыс қолданбау қажет.
   
   
5. Ата-анасының айтқанына ________, ақылын тыңдап өскен бала ешқашан адаспайды.
   
   
6. Ағам ұлының темекіге әуестеніп жүргенін байқап, дер кезінде ________, баласын жөнге салып алды.
   
   

Үлгі: Джуллиан достарымен бір бөлмеде отырғандықтан, видеоны интернет арқылы жіберуін сұрады.